Cá heo có đôi mắt đen xung quanh như gấu trúc được gọi là “cá heo vaquita”. Thoạt nhìn, con cá heo này trông giống như một món đồ chơi, nhưng hiện tại, chỉ còn chưa đến 10 con trên Trái đất.

Tên của cá heo vaquita có nguồn gốc từ tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là “con bò nhỏ”. Kích thước cơ thể của chúng chỉ tối đa 150cm, nhỏ hơn cả phụ nữ trưởng thành. Do vẻ ngoài độc đáo của chúng, thật đáng buồn khi loài động vật này phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng nghiêm trọng kể từ khi được con người phát hiện lần đầu.

Tìm kiếm cá heo vaquita trên internet, bạn sẽ biết được tốc độ suy giảm của loài này nhanh như thế nào. Theo số liệu năm 2015, có khoảng 100 con còn sống, nhưng đến năm 2017, con số này đã giảm xuống còn khoảng 30 con và theo số liệu năm 2023, chỉ còn khoảng 8 con được xác nhận còn sống. Trong 8 năm gần đây, số lượng cá thể đã giảm hơn 1/10.

Lý do khiến cá heo vaquita tuyệt chủng nhanh chóng như vậy là do con người. Cá heo vaquita sinh sống ở Vịnh California, Mexico, thường bị bắt trong lưới kéo được thiết kế để bắt các loài cá khác. Lưới kéo rất mỏng, khó nhìn thấy. Vấn đề là loài cá mà chúng nhắm đến cũng là loài có nguy cơ tuyệt chủng. Để buôn bán với Trung Quốc, người ta đã săn bắt “cá totoaba”, loài cá có nguy cơ tuyệt chủng, đồng thời đe dọa sự sống còn của hai loài động vật có nguy cơ tuyệt chủng này.

Hiện tại, cá heo vaquita được xếp vào loại cực kỳ nguy cấp (CR) theo danh sách đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN). Tuy nhiên, không ai biết chắc chắn rằng 8 con cá thể được xác nhận gần đây có còn sống hay không, vì vậy sẽ không có gì đáng ngạc nhiên nếu chúng tuyệt chủng ngay trong năm nay.

Khi số lượng loài còn lại quá ít, việc gia tăng số lượng cá thể sẽ trở nên khó khăn hơn. Để tăng số lượng cá thể, cần phải giao phối, nhưng trong tình huống hiện tại, chỉ còn dưới 8 con, chúng buộc phải giao phối cận huyết. Giao phối cận huyết dẫn đến giảm đa dạng di truyền và tăng khả năng sinh ra đột biến. Tuy nhiên, may mắn thay, một nghiên cứu cho thấy cá heo vaquita có nguy cơ thấp hơn các loài khác khi giao phối cận huyết.

Tuy nhiên, vấn đề vẫn là đánh bắt bất hợp pháp. Cho dù cá heo vaquita sinh sản tự nhiên và gia tăng số lượng cá thể thì việc đánh bắt bất hợp pháp vẫn khiến chúng không thể thoát khỏi nguy cơ tuyệt chủng. Cá heo là động vật có vú nên chúng chỉ sinh sản một con mỗi lần, vì vậy cần nhiều thời gian hơn để gia tăng số lượng cá thể bằng cách giao phối tự nhiên.

Để bảo vệ cá heo vaquita, trước tiên cần phải kiểm soát đánh bắt lưới kéo bất hợp pháp. Chính phủ Mexico đã cấm khai thác thương mại gần Vịnh California để ngăn chặn đánh bắt bất hợp pháp và bồi thường cho ngư dân để họ có thể tiếp tục đánh bắt ở khu vực khác. Tuy nhiên, những nỗ lực này đã được thực hiện từ năm 2005 nhưng không hiệu quả trong việc ngăn chặn sự tuyệt chủng, vì vậy chính phủ Mexico đã thiết lập Vùng Cấm Hoạt động (ZTA) nơi cá heo vaquita sinh sống và tăng cường kiểm soát đánh bắt bất hợp pháp.

Có lẽ đây là cơ hội cuối cùng để ngăn chặn sự tuyệt chủng của cá heo vaquita. Con người đã phá hủy hệ sinh thái, và con người phải là người khôi phục lại nó.